Pedagogika Montessori – cykl poznaj różne przedszkola

Coraz więcej mówi się o metodzie Montessori, zarówno jeśli chodzi o funkcjonowanie przedszkoli czy szkół jak i w kontekście wychowania domowego. Ale czym tak naprawdę jest ta metoda? Jakie korzyści z jej stosowania może dać naszym dzieciom? I czy w ogóle ma realnie jakieś korzyści? Czy warto wybrać przedszkole prowadzone właśnie tą metodą?

Postaram się opowiedzieć Wam o metodzie zarówno z perspektywy nauczyciela pracującego w przedszkolu, w którym wykorzystywano wiele jej elementów oraz mamy, która stara się z niej korzystać w domu.

Maria Montessori urodziła w 1870 roku we Włoszech. Rodzice chcieli aby otrzymała solidne wykształcenie i tak też się stało. I choć studia medyczne, wtedy nie dostępne dla kobiet, nie były najłatwiejsze, jako jedna z pierwszych kobiet we Włoszech zdobyła tytuł lekarza medycyny. Studiowała również biologię, psychologię i filozofię we Francji, Wielkiej Brytanii i we Włoszech. Podczas pracy w klinice psychiatrycznej dla dzieci upośledzonych stwierdziła, że bardziej niż pomocy lekarskiej wymagają wsparcie pedagogicznego. Prowadziła Instytut Ortofrenii gdzie zajmowała się dziećmi z deficytami funkcji poznawczych i upośledzeniem umysłowym. Była przekonana, że należy stymulować ich rozwój, a dzięki temu staną się bardziej aktywni i pewni siebie. Podkreślała ważność praw i godności tych dzieci.

Praca z dziećmi upośledzonymi oraz dokonania dwóch francuskich lekarzy Jeana Itarda i jego ucznia Eduarda Seguina zainspirowały Marię do badań nad tym, co utrudnia pełen rozwój dzieciom bez takich obciążeń oraz zaproponowanie im opracowanych przez siebie metod pedagogicznych. Co niebawem mogła sprawdzić w szkole, która powierzono Jej opiece. Dzięki bieżącym obserwacjom dzieci i sposobów poznawania przez nie świat Maria Montessori stworzyła metodę, którą do dziś wykorzystuje się w pracy na całym świecie. A to dzięki temu, że Pedagogika Montessori ma służyć rozwojowi każdego i edukacji przyczyniającej się do pokoju na świecie.

Zdaniem Montessori główną cechą charakterystyczną dziecka jest chłonny umysł, który oznacza zdolność absorbowania wszystkiego, co je otacza. Jest to stan mentalny, w którym może ono chłonąć swoje doświadczenia, a następnie je integrować i budować samo siebie. Od 3 roku życia dziecko jest coraz bardziej świadome, buduje zatem swoją osobowość w zależności od tego, czego dostarcza mu otoczenie lub czego go pozbawia.

Montessori mówiła też o okresach wrażliwości, które są wewnętrznymi predyspozycjami, popychającymi dziecko, aby zainteresowało się pewnymi aspektami otaczającej go rzeczywistości, która w danej chwili jest mu niezbędny do rozwoju. Wrażliwość ta jest szczególna i przemijająca. Zasadniczymi okresami są wrażliwość na: porządek, ruch, język, doznania zmysłowe, drobne przedmioty i życie społeczne. Okresy te nie są sztywne, często zachodzą na siebie, a przede wszystkim są indywidualne dla każdego dziecka.

Pedagogika Montessori dzieli rozwój na kilka etapów życia. Nas interesuje okres 3 – 6 lat czyli okres przedszkolny. Warto zapamiętać:

• „Pomóż mi być sobą, abym miał szacunek do samego siebie” – mówi nam dziecko poniżej 3 roku życia

• „Pomóż mi działać i reagować samodzielnie, abym czuł pewność siebie” – mówi nam dziecko w wieku 3 – 6 lat

• „Pomóż mi myśleć samodzielnie” – mówi nam dziecko powyżej 6 lat

Zdaniem Montessori podstawowym sposobem reagowania na ewolucyjne potrzeby dziecka jest obdarzenie go zaufaniem. Oznacza to, że naszym zadaniem jest towarzyszyć każdemu dziecku z przekonaniem, iż jest ono w zdolne zbudować samo siebie. Należy przy tym pamiętać, że każda zbędna pomoc może być przeszkodą w jego naturalnym i harmonijnym rozwoju.

W interesującym nas okresie najważniejszymi zasadami pedagogiki Montessori są: wolność, samodyscyplina, działanie na otoczenie, szanowanie indywidualnego tempa, nauka przez doświadczanie, indywidualna aktywność, edukacja jako pomoc w życiu.

Zasady te wykorzystywane są w codziennej pracy z dziećmi podczas pracy na materiale opracowanym przez Montessori oraz jej następców. Należy pamiętać, że to nie tylko suche frazesy, lecz oparte na obserwacji i sprawdzone w praktyce zasady. Można tez powiedzieć o nich szerzej:

• wolny wybór aktywności przyczynia się do kształtowania woli oraz samodyscypliny, a to z kolei zapewnia wewnętrzna wolność,

• bardziej efektywne jest wpływanie na otoczenie dziecka, a nie bezpośrednio na nie,

• należy szanować wolność komunikowania się dziecka i jego swobodę poruszania się

• zainteresowanie prowadzi do zwrócenia na coś uwagi i skupienia się na tym, to z kolei prowadzi do uruchomienia procesów wewnętrznej konstrukcji

• szanujemy każde tempo działania, bo każde dziecko jest inne i inna ilość czasu potrzebna jest na opanowanie konkretnych działań

• dziecko w wieku przedszkolnym uczy się lepiej poprzez doświadczenie wszystkiego osobiście

• edukacja ma służyć pomocy w życiu – jeśli weźmiemy się pod uwagę potrzeby każdego dziecka, wówczas przejawia ono m.in.: miłość do innych, empatię, zamiłowanie do koncentracji pracy, umiejętność dokonywania wyborów, autonomie i niezależność, pragnienie spokoju i radość uczenia się.

Jak to wygląda w praktyce? Aby dziecko chętnie i samodzielnie się uczyło jego otoczenie musi być przystosowane odpowiednio, zarówno jeśli chodzi o meble jak i pomoce edukacyjne. Chodzi tu o wielkość, atrakcyjność wyglądu oraz dostępność. W salach Montessori mebelki są mała, a pomoce leżą w dostępnych dla dzieci miejscach. Jest wiele rzeczy codziennego użytku, roślin, jeśli jest taka możliwość zwierzęta. Materiał edukacyjny jest ułożony w taki sposób aby dziecko maiło dostęp najpierw do łatwiejszego, a potem coraz trudniejszego. Dzieci samodzielnie wybierają materiał na którym pracują w danej chwili, biorą go z półki i pracują albo na stoliku, albo na małym dywaniku, który wyznacza miejsce pracy. Po raz pierwszy to nauczyciel prezentuje każdą pomoc i pokazuje po kolei czynności z nią związane. Później dziecko samo decyduje jak wykona zadanie. Najważniejszy nie jest efekt ale droga, to czy dziecko wykona ostatecznie zadanie również nie jest najważniejsze. Czasami nad jednym materiałem dziecko może pracować kilka lub kilkanaście razy aż stwierdzi, że już go opanowało lub będzie chciało wykonywać co innego. Zawsze może wrócić do zadania innym razem lub za parę tygodni. Indywidualność i wolny wybór jest tu kluczem do sukcesu.

Metoda Montessori jest znana przede wszystkim ze swoich materiałów – pomocy, które są z naturalnych materiałów, bardzo estetyczne i ciekawe. Skupiają się wokół kilku grup/ rodzin: z życia codziennego, sensorycznych, matematycznych, językowych, przyrodniczych, historycznych i geograficznych, muzycznych i związanych ze sztuką. Wszystkie mają za zadanie w sposób przystępny, praktyczny i odpowiadającym okresom wrażliwości pomóc dziecku przejść od konkretu do abstrakcji.

Największymi atutami pedagogiki Montessori są nastawienie na samodzielność, wolny wybór i rozwój we właściwym sobie tempie. Opiera się ona na szacunku wychowawcy/ rodzica do dziecka i towarzyszeniu w drodze do rozwoju. Niektórych może zniechęcać materiał Montessori, który dla rodziców może wydawać się nieatrakcyjny lub nudny, ale to właśnie on jest jednym z kluczy do sukcesu. Bo te metody to nie tylko drewniane wieże, cylindry i puzzle ale piękne ilustracje, przyjazne materiały, ciekawe ćwiczenia i nienachalny wygląd.

Powstaje coraz więcej miejsc, w których wykorzystuje się albo elementy pedagogiki Montessori albo całą jej filozofię. Ja przez kilka lat miałam przyjemność pracować w Przedszkolu Niepublicznym PUCHATEK w Białymstoku gdzie przede wszystkim zasady pedagogiki ale również i materiał pedagogiczny były wykorzystywany. Na własne oczy widziałam, że to po prostu działa. Starsze dzieci chętnie pomagają młodszym, wybór i postawienie na samodzielność w czynnościach życia codziennego wpływają na funkcjonowanie dziecka zarówno w przedszkolu jak i w domu, ale też na jego pewność siebie.

Jeśli zatem szukacie przedszkola gdzie nie tylko podstawa programowa jest ważna, ale również sposób w jaki dzieci poznają świat i budują swoją osobowość to właśnie przedszkola z pedagogika Montessori są czymś odpowiednim dla Waszych dzieci.